Bu büyük eseri birkaç satırda özetleme iddiasından uzağız. Bununla birlikte belirli noktalarını işaret için göstermemiz gerekir ki Spinoza'nın açıklamasında tuttuğu sıraya rağmen hakiki başlangıç noktası Descartes'tan ya da başka bir yazardan çıkarılmış bir cevher teorisi veya fikri değildir. (...) O kendi duygulanışlarının şuuruna sahiptir; nitekim bir Bedeni olduğunu ve Beden hayatının hangi şartlarda sürüp gittiğini gözlem ile bilir. Fakat bu bir çeşit bilgi ise de son derece eksik ve kederli bir bilgidir kederlidir çünkü eksiktir; şuur edinmek gerçi insan için ıstırap çekmek değilse de hiç değilse edilgin olmak zor altında bulunmak güdülmek çoğu kere yük altında kalmaktır. Filozofun elinde kurtulmak için nasıl bir araç vardır? Onun işi hayatını bir araya getiren arazlardan asıl kendi varlığını meydana getirmektir. (...) Ancak bu amaca ulaşmak için evrenle bağlılığına göre savunduğu bir bilgi ona mutlaka gerekecektir; buradan önce bu evreni cevherindeki birlik ve tavırlarındaki çokluk içinde kavramak zorunluluğu çıkar. Etika bir kelime ile bizi şuurdan kendi kendimizin bilgisine Tanrı bilgisini de kuşatan bilgiye yükseltir bunun için sentetik bir açıklamadan önce Tanrıdan söz etmek gerekir.
Hilmi Ziya Ülken