Akıl Hakîm olan Allah'ın yarattığı ruhanî bir cevherdir. O aynı zamanda kalpte var olarak doğru ile yanlışı birbirinden ayıran bir nurdur. Rehberliğinin yanında akıl insana özgü bir bilme ve bilgi edinme vasıtasıdır. Onunla varlığın hakikati kavranılır; merak kaygı şüphe giderilir ve müspet eleştiriye kapı açılır.
Aklın işleyişi hakikatle ilişkilidir. Hakikat aklın prensipleriyle tespit edilir; kalbin işaretiyle bulunur. Hakikat gibi görünenler ancak hurafe ve dalalet dairesinde yer bulur. Ayartmak kandırmak ve baştan çıkarmak insanı akıl ve kalbin prensiplerinden uzaklaştırıp denge ve mantık terazisini alt üst ederek istikametten ayırır. 
Aklın mantık yolunu takip etmesi kalple barışması için de şarttır. Akıl kalple uyumlu olursa mizan ve ayar bozulmaz. Eylemler akılla düşünülür duygularla yapılır kalple olgunlaşır. 
Vahiy akla sığmayanı mantık ilkelerinin açıklayamadığını izah edip çözebilir. Yeter ki onu anlayacak selim bir akıl temiz bir kalp olsun. 
İlâhî hitabın mahalli ve muhatabı kalptir.  O aynı zamanda marifet ve irfan kaynağı olarak erdemleri ortaya çıkaran latif bir varlıktır. Bununla birlikte inanç düşünce ve bilgilerimizin kaynağı vasıtası ve mekânı olan kalp vücut ve bedenin sultanıdır. Onun veziri ise beyin yani akıldır. 
​Kalp; sadr fûad elbab gibi manevî aklı ortaya çıkarır ki o zaman akleden kalbe dönüşür. 
​Erdemle nurlanan kalp kurtuluş ve mutluluk içindedir. Dolayısıyla arınmış kalp bize istikameti gösterir. Dosdoğru yoldan ayrılmayan kalp Hakk'ı ve hakikati kendisine rehber edinmektedir.